Άποφις

Ο 99942 Άποφις είναι ένας αστεροειδής της κοντινής γειτονιάς της Γης (NEO). Ανακαλύφθηκε τον Ιούνιο του 2004 και επιβεβαιώθηκε η ύπαρξή του το Δεκέμβριο του 2004.

Οι πρώτες εκτιμήσεις από τη ΝΑΣΑ έδειχναν ότι υπάρχει μεγάλη πιθανότητα σύγκρουσης του αστεροειδούς αυτού με τη Γη (ή τη Σελήνη) το 2029, με αποτέλεσμα το θέμα να πάρει μεγάλη δημοσιότητα. Εκτενέστερες παρατηρήσεις έδειξαν ότι είναι απίθανο να γίνει μία τέτοια σύγκρουση το 2029. 

Παραμένει όμως μία ελάχιστη πιθανότητα σύγκρουσης του ουράνιου αυτού σώματος με τη Γη (ή τη Σελήνη) τον Απρίλιο του 2036, όταν ο Άποφις θα ξαναπεράσει κοντά από τη Γη. Η πιθανότητα για μία τέτοια σύγκρουση σήμερα (Ιανουάριος 2006) είναι 1 προς 5.880 ή 0,017% ή αλλιώς η πιθανότητα να μη γίνει μία τέτοια σύγκρουση είναι 99,983%.

Ανακάλυψη και ονομασία
Ο Άποφις παρατηρήθηκε για πρώτη φορά από το παρατηρητήριο Kitt Peak National Observatory της Αριζόνας [1] των Η.Π.Α. στις 19 Ιουνίου του 2004. Η αρχική ονομασία που του δόθηκε ήταν 2004 ΜΝ4, σύμφωνα με τους κανόνες ονομασίας των νεοπαρατηρηθέντων αστεροειδών, και σε πολλές περιπτώσεις ο αστεροειδής αναφέρεται με το όνομα αυτό. Από τη δεύτερη παρατήρησή του το Δεκέμβριο του 2004 ο αστεροειδής κινεί το ενδιαφέρον των αστρονόμων καθώς οι πρώτες ενδείξεις οδηγούν σε αυξημένη πιθανότητα σύγκρουσής του με τη Γη.

Στις 24 Ιουνίου του 2005 του δίδεται ο μόνιμος αριθμός κατάταξης 99942 και στις 19 Ιουλίου 2005 το όνομα Άποφις από τους ανθρώπους που τον ανακάλυψαν. Άποφις είναι το ελληνικό όνομα μίας αρχαίας αιγυπτιακής θεότητας που προσπαθούσε να βυθίσει τον κόσμο στο σκότος καταστρέφοντας τον Ήλιο κατά την περίοδο της νύχτας. Με το όνομα Άποφις εμφανίζεται και ένας χαρακτήρας στην αμερικάνικη σειρά Stargate SG1 της οποίας φανατικοί θεατές δήλωσαν οι Tholen και Tucker που πρωτοανακάλυψαν τον αστεροειδή.

Φυσικά χαρακτηριστικά
Ο Άποφις είναι ένας αστεροειδής που ανήκει στην ομάδα των αστεροειδών Άτεν με ακτίνα περιφοράς γύρω από τον Ήλιο συγκρίσιμη της μίας αστρονομικής μονάδας (1 AU = η μέση απόσταση Γης-Ηλίου). Ο μεγάλος ημιάξονας της περιφοράς του είναι 0,922 AU ή 92,2% της μέσης απόστασης Γης-Ηλίου.

Η περίοδος περιφοράς του γύρω από τον Ήλιο είναι περίπου 324 ημέρες, πολύ κοντά δηλαδή στην αντίστοιχη περίοδο της Γης η οποία είναι περίπου 365 ημέρες. Αυτό έχει σαν συνέπεια ο αστεροειδής αυτός να διέρχεται σε μικρή απόσταση από την τροχιά της Γης δύο φορές περίπου το χρόνο. Μέχρι το Ιανουάριο του 2006 οι υπολογισμοί έδειξαν ότι η διάμετρός του είναι 320 m και η μάζα του 4,6Χ1010 kg (46.000.000 τόνοι). Οι υπολογισμοί αυτοί βασίστηκαν σε 964 παρατηρήσεις με οπτικά τηλεσκόπια και 6 με ραδιοτηλεσκόπια εκ των οποίων οι 4 με τη μέθοδο Doppler. Παρόλα αυτά το σφάλμα στους υπολογισμούς αυτούς θεωρείται σημαντικό.

Προσεγγίσεις στη Γη
Στις 21 Δεκεμβρίου 2004 ο Άποφις βρέθηκε πολύ κοντά στη Γη και για το λόγο αυτό στάθηκε δυνατή η ανακάλυψη και η παρατήρησή του. Η επόμενη φορά που ο αστεροειδής αυτός θα διέλθει σε κοντινή απόσταση από τη Γη θα είναι στις 9 Ιανουαρίου 2013 και η μεθεπόμενη στις 6 Μαρτίου 2021.

Στις δύο αυτές προσεγγίσεις ο Άποφις θα βρίσκεται σε απόσταση περίπου 0,1 αστρονομικές μονάδες (0,1 AU, δηλαδή περίπου 14 εκατομμύρια χιλιόμετρα). Αν και στην απόσταση αυτή δεν θα είναι αόρατος με γυμνό μάτι, η παρατήρηση με ραδιοτηλεσκόπια «θα μας επιτρέψει να υπολογίσουμε με ακρίβεια την τροχιά του μέχρι τουλάχιστον το 2070» όπως δήλωσε ο Jon Giorgini του JPL [2]. Ο αστεροειδής θα βρεθεί σε πολύ κοντινή απόσταση στη Γη στις 13 Απριλίου 2029 (ημέρα Παρασκευή).

Οι πρώτες παρατηρήσεις που έγιναν το Δεκέμβριο του 2004 έδιναν μια εξαιρετικά υψηλή πιθανότητα σύγκρουσης του αστεροειδούς με τη Γη στην ημερομηνία αυτή. Η μέγιστη πιθανότητα που δόθηκε ήταν 1 προς 37 ή 2,7% ανεβάζοντας έτσι την επικινδυνότητα στο 4 της δεκάβαθμης κλίμακας του Τορίνο.

Οι παρατηρήσεις με το ραδιοτηλεσκόπιο του Arecibo Observatory [3] στο Πουέρτο Ρίκο στις 27, 29 και 30 Ιανουαρίου 2005 βοήθησαν να καθοριστεί με μεγαλύτερη ακρίβεια η τροχιά και τα φυσικά χαρακτηριστικά του. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις αυτές ο Άποφις θα διέλθει σε απόσταση 36.350 χιλιομέτρων από το κέντρο της Γης δηλαδή, περίπου στην απόσταση στην οποία περιστρέφονται οι γεωσύγχρονοι δορυφόροι που είναι 35,786 km. Η απόσταση αυτή ισοδυναμεί με 5,7 περίπου φορές την ακτίνα της Γης που είναι περίπου 6.378 Km (η απόσταση Γης – Σελήνης είναι περίπου 90 φορές την ακτίνα της Γης).

Έτσι στις 13 Απριλίου 2029 ο Άποφις θα είναι ορατός από τη Γη με φαινόμενο μέγεθος 3,3 (όσο ένας μεσαίου μεγέθους αστέρας) από τη δυτική Ασία, την ανατολική Ευρώπη και τη βόρεια Αφρική. Θα διατρέχει τον ουρανό ταχύτατα, διαγράφοντας τόξο 42 μοιρών ανά ώρα. Ο Άποφις θα διέλθει ανάμεσα από τη Γη και τη Σελήνη με μηδενική πιθανότητα σύγκρουσης είτε με τη Γη είτε με τη Σελήνη. Μία τέτοια προσέγγιση ουράνιου σώματος του μεγέθους του αστεροειδούς αυτού αναμένεται να συμβαίνει κάθε 1300 περίπου χρόνια. Το 2029 ο Άποφις θα διέλθει σε πολύ μικρή απόσταση από τη Γη.

Η βαρυτική έλξη της Γης αναμένεται να κάμψει την τροχιά του αστεροειδούς με αποτέλεσμα να επανέλθει σε κοντινή απόσταση με τη Γη στις 13 Απριλίου 2036 όπου η πιθανότητα σύγκρουσης με τη Γη είναι 1 προς 5.880 ή 0,017%. Η πιθανότητα αυτή έχει δείκτη επικινδυνότητας 1 στην κλίμακα του Τορίνο καθώς ο Άποφις αναμένεται να προσεγγίσει τη Γη σε απόσταση πολύ κοντινότερη από αυτή του 2029.

Οι συχνές προσεγγίσεις του αστεροειδούς με τη Γη μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα το συγχρονισμό της τροχιάς του με την τροχιά της Γης αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα μελλοντικής σύγκρουσής του με τη Γη. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει ο αστεροειδής να διέλθει από μία στενή περιοχή κοντά στη Γη που ονομάζεται «βαρυτική κλειδαρότρυπα» και είναι μια μικρή περιοχή του διαστήματος εύρους 600 m.

Προβληματισμός επίσης υπάρχει κατά πόσο το φαινόμενο Yarkovsky θα επηρεάσει την τροχιά του αστεροειδούς. Σήμερα γνωρίζουμε ότι το φαινόμενο αυτό μπορεί μακροχρόνια να μεταβάλει σημαντικά την τροχιά ενός αστεροειδούς. Ο Άποφις είναι ο πρώτος ιστορικά αστεροειδής που προκάλεσε ανησυχία για το μέλλον της Γης.

Προβληματισμοί για τις συγκρούσεις
Σύμφωνα με τη Μόνικα Γκρέιντι (The Guardian [4] / Η Καθημερινή): «Το ερώτημα είναι πότε και όχι εάν, ένα ουράνιο σώμα της γειτονιάς της Γης θα συγκρουστεί με τη Γη … ένα ουράνιο σώμα εύρους ενός χιλιομέτρου αναμένεται να συγκρούεται με τη Γη κάθε μερικές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, ενώ ένα ουράνιο σώμα εύρους 6 χιλιομέτρων (με πιθανή ολική καταστροφή της Γης) αναμένεται να συγκρούεται με τη Γη κάθε εκατό εκατομμύρια χρόνια».

Τα ουράνια σώματα της γειτονιάς της Γης (NEOs) έχουν τραβήξει την προσοχή αστρονόμων και κυβερνήσεων τα τελευταία χρόνια. Η διαστημική υπηρεσία ΝΑΣΑ των Η.Π.Α. έχει πρόσφατα καταρτίσει το σχέδιο Spaceguard Survey με το οποίο προσδοκά να καταγράψει όλους τους επικίνδυνους αστεροειδείς και κομήτες.

Η Ευρωπαϊκή Διαστημική Υπηρεσία ESA (της οποίας μέλος έγινε και η Ελλάδα το 2005) ετοιμάζει το πρόγραμμα Δον Κιχώτης με το οποίο θα σταλούν δύο διαστημόπλοια σε έναν αστεροειδή, το ένα θα συγκρουστεί με τον αστεροειδή και το άλλο θα παρατηρήσει την αλλαγή στην τροχιά του.

Αν και πολλά σχέδια τέθηκαν στο τραπέζι των συζητήσεων για το πώς είναι δυνατόν να αποτραπεί μια πιθανή σύγκρουση με τη Γη, η παγκόσμια κοινότητα φαίνεται ακόμη ανέτοιμη να αποτρέψει με σιγουριά πιθανές συγκρούσεις. Εάν ο Άποφις συγκρουστεί με τη Γη το 2035 θα προσεγγίσει την ατμόσφαιρα της Γης με ταχύτητα 12,59 Km/s και κινητική ενέργεια 870 μεγατόνων TNT. Η σύγκρουση θα ήταν 65.000 φορές ισχυρότερη από αυτή της βόμβας της Χιροσίμα και θα μπορούσε να καταστρέψει μία περιοχή σαν το Τέξας των Η.Π.Α.